«Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների բարելավումն ամենամոտ ապագայում կայացած փաստ կլինի»

«ԻՐԱԿԱՆՈՒՄ ՄԵՆՔ ԵՂԲԱՅՐՆԵՐ ԵՆՔ»
«Իրավունքը de facto»-ի հարցերին պատասխանում է հայ-թուրքական գործարար զարգացման կապերի հանձնաժողովի համանախագահ ՔԱԱՆ ՍՈՅԱԿԸ
-Պարոն Սոյակ, 1997 թվից Դուք հայ-թուրքական գործարար զարգացման կապերի հանձնաժողովի համանախագահն եք, մշտապես եղել եք հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավման ջատագով։ Կարո՞ղ ենք ասել, որ արդեն շատ մոտ է այդ պահը:
-Այո՛, մենք շատ-շատ ենք մոտեցել այդ սահմանագծին, և, կարծում եմ, Հայաստանի ու Թուրքիայի միջև հարաբերությունների բարելավումն ամենամոտ ապագայում կայացած փաստ կլինի:
-Խոսակցություններ կային, որ ապրիլի 16-ին` Թուրքիայի արտգործնախարար Ալի Բաբաջանի Հայաստան կատարած այցի «շրջանակներում», կստորագրվի փաստաթուղթ։ Ի՞նչն է խանգարում, որ «փաստաթուղթը» չի կայանում:
-Հարաբերությունների բարելավման, սահմանի բացման ուղղությամբ ընթացող բանակցությունները խիստ ակտիվ էին անցնող մեկ տարվա ընթացքում: Կարծում եմ, որ այս պահին կոնկրետ արդյունքներ չգրանցվեցին, առաջին հերթին, այն պատճառով, որ Թուրքիան և Ադրբեջանը չէին ձևավորել համապատասխան հասարակական կարծիք, և դա, կարելի է ասել, թե՛ մեր, թե ադրբեջանական կողմի թերացումն էր:
-Նախ, եթե լրիվ անկեղծ լինենք, ի՞նչ կապ ունի այստեղ երրորդ երկիրը` Ադրբեջանը, մեր երկու երկրների հարաբերությունների հարցում: Եվ ապա` տեսակետ կա, որ Ռուսաստանը նույնպես շատ չի այրվում այս պահին սահմանի բացման ԱՄՆ-ի «հովանավորության» հեռանկարով:
-Ես կարծիքներ չեմ կարող հայտնել ԱՄՆ-ի կամ Ռուսաստանի մասին, բայց ուզում եմ ասել, որ Հարավկովկասյան տարածաշրջանում ոչինչ հնարավոր չէ անել առանց Ռուսաստանի մասնակցության: Անհրաժեշտ է այս գործընթացը ևս իրականացնել Ռուսաստանի հետ համաձայնեցված և նրա օգնությամբ:
-Բոլոր դեպքերում, սահմանի բացումն ու մեկտարյա ֆուտբոլային չարչրկված դիվանագիտությունն այս պահին չտվեցին կոնկրետ արդյունքներ նաև այն պատճառով, որ Թուրքիան, այսպես ասած, «վերջին պահին» նախապայմաններ առաջ քաշեց:
-Չկան նախապայմաններ, որքան ես գիտեմ:
-Դե` չէ. Թուրքիո վարչապետ պարոն Էրդողանը քանիցս հայտարարեց, որ քանի դեռ չի լուծվել Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրը, սահմանը չի բացվի:
-Այստեղ կա անհստակություն, որովհետև, երբ դու խոսում ես ղարաբաղյան խնդրի մասին, մարդիկ կարծում են, թե նկատի ունես միայն Ղարաբաղյան «ռեգիոնը», իսկ իրականում Էրդողանն ուզում էր ասել, որ Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների նորմալացումը պետք է անպայմանորեն ընդգրկի տարածաշրջանային մյուս զարգացումները ևս, այն է` ողջ տարածաշրջանում պետք է տեղի ունենա հարաբերությունների նորմալացում: Այսինքն` հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալացումը կօգնի նաև Ղարաբաղի հարցի լուծմանը, որովհետև եթե վերցնենք լոկ տնտեսագիտորեն, ապա երբ դու բացում ես միայն Հայաստանի և Թուրքիայի սահմանը, դա բավարար չէ: Անհրաժեշտ է ամբողջ Կովկասով մեկ ապրանքների ազատ շրջանառություն, ինչն էլ ենթադրում է, որ այդ շրջանակի մեջ պետք է ընդգրկել նաև ռուսական երկաթգիծը` Ռուսաստանից-Հայաստան, ապա Թուրքիա` Կարս-Երևան երկաթգիծը: Ինչն էլ, իր հերթին, նշանակում է համագործակցություն Ռուսաստանի և տարածաշրջանային մյուս միավորների հետ:
-Հարցն առավել քաղաքական բնույթի էր. պարոն Էրդողանի հայտարարությունում խոսքը Ղարաբաղի համար անվտանգության գոտի համարվող` ազատագրված յոթ շրջանների վերադարձի մասին էր:
-Ես վստահ չեմ` յոթ, հինգ, թե չորս շրջանի մասին է խոսքը, բայց եթե հիմնական նպատակն այն է, որ պետք է խաղաղություն հաստատվի Կովկասում, ապա անհրաժեշտ է, որ Հայաստանի և Թուրքիայի կառավարությունները, երբ համաձայնեն միմյանց հետ, այդ համաձայնությունը լինի ինչ-որ առումով փոխզիջումային, այն գուցե մի քիչ լավ, մի քիչ վատ լինի Թուրքիայի համար, հնարավոր է Հայաստանի համար ևս կիսալավ-կիսավատ լինի, բայց մենք բոլորս` երկու երկրների ժողովուրդները, բիզնեսմեններն ու քաղաքական գործիչները, պետք է ամեն ինչ անենք, աջակցենք սահմանի բացմանն այն պարզ պատճառով, որ այլընտրանք չկա. հարևան երկրները պետք է կարողանան միմյանց հետ ապրել, միմյանց հետ առևտուր անել, միմյանց հետ նորմալ հարաբերություններ հաստատել և զարգանալ:
-Իսկ Իրանի պարագա՞ն ինչպես եք դիտարկում` «սպասվող» զարգացումների ենթատեքստում:
-Իրանն անչափ կարևոր երկիր է, և ես հավատում եմ, որ առաջիկայում ԱՄՆ-Իրան հարաբերությունները նույնպես շատ լավ կդասավորվեն: Բոլոր դեպքերում, Իրան-Թուրքիա հարաբերությունները բավականին նորմալ են, և մենք կարծում ենք, որ Իրանը նույնպես պետք է լինի ամենագլխավոր գործող երկրներից մեկը տարածաշրջանային շուկայում:
-Բոլոր դեպքերում, ինքներդ ի՞նչ ժամկետներում եք կանխատեսում սահմանի բացումը։ Չերչիլն ասում էր` կանխատեսեք, հետո կասեք` ինչու չեղավ, իսկ ահա Սերժ Սարգսյանը վերջերս կանխատեսեց, որ չի բացառվում` ինքը հոկտեմբերին հայ-թուրքական ֆուտբոլային խաղը դիտելու գնա բաց սահմանով: Կիսո՞ւմ եք այդ «հեփի էնդը»:
-Ես ինչքան հասկանում եմ` պրեզիդենտ Սարգսյանը բարի ցանկություններ ու նպատակներ է հայտնել, իսկ մենք, մեր հերթին, սպասում ենք ավելի արագ լուծում: Կարծում եմ, սահմանը շատ ավելի շուտ կբացվի, քան ինքը կգա այդ խաղը դիտելու:
-Ե՞րբ:
-Կդժվարանամ ասել: Բայց կարծում եմ, որ առաջինը կկարգավորվեն Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունները, որից հետո Թուրքիան կարող է օգնել Ադրբեջան-Հայաստան հարաբերությունների կարգավորմանը. Ռուսաստանն էլ կարող է օգնել, Միացյալ Նահանգներն էլ արդեն օգնում է:
-Ի դեպ, ի՞նչ կարծիքի եք Հայաստանի մասին, այսքան տարի գնում-գալիս եք. դե, պատկերավոր ասած, համարյա «հայ» եք:
-Լուրջ զարգացում եմ տեսնում Հայաստանում, հայերը բավականին խելացի են, լավ ընկերներ են, լավ բիզնեսմեններ, վստահելի գործընկերներ: Ի դեպ. ասեմ նաև, որ Օսմանյան կայսրության մեջ նույնպիսի վստահություն կար հայերի և թուրքերի միջև, որովհետև մենք իրականում եղբայրներ ենք:
-Իսկ Դուք ընդունո՞ւմ եք, որ 1915 թվին Թուրքիայում տեղի է ունեցել հայերի ցեղասպանություն:
-Մենք չենք խոսում այդ մասին: Ես կուզենայի, որպեսզի ճշմարտությունն իմացվեր բոլորի կողմից: Ես հույս ունեմ, որ հարաբերությունների լավացումը կօգնի, որպեսզի այդ ճշմարտությունը բոլորի կողմից ճանաչվի և իմացվի, որովհետև այս հարցը շատ երկար տարիներ մեզանում տաբու էր, և հարաբերությունների լավացումը կվերացնի նաև այդ տաբուն, ինչը նույնպես շատ կարևոր է:
Զրուցեց Կարմեն ԴԱՎԹՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ